Szlakiem zabytków Sądecczyzny – czyli wrześniowe podróżowanie KGW z Witkowic
Drugi weekend września pozostanie na długo w pamięci uczestników wycieczki KGW z Witkowic. Ta niezwykła podróż miała na celu poznanie miejsc i zabytków kultury, które w sposób autentyczny przedstawiają historię oraz wartości kulturowe, zarówno przeszłe, jak i teraźniejsze.
Zapraszamy na fotorelację:
Dzień pierwszy (13.09.2014).
Perła polskiego renesansu – Kasztel w Szymbarku jest to zabytek unikatowy na skalę krajową, najlepszy przykład renesansowego kasztelu polskiego. Podobne obiekty można spotkać tylko w Czechach, na Węgrzech i we Włoszech.
Zameczek ten położony jest na malowniczej skarpie nad rzeką Ropa. Jest piętrowy, ma kształt prostokąta o wymiarach 20 x 13 m, a na każdym narożu dostawiony jest kwadratowy alkierz, w którym na górze mieści się izdebka mieszkalna, na dole natomiast małe pomieszczenie wykorzystywane kiedyś jako zbrojownia lub skarbczyk. Alkierze znakomicie nadawały się do obserwacji okolicy oraz do obrony (widać otwory strzelnicze). Na piętrze dworu znajduje się reprezentacyjna komnata o powierzchni ok. 150 m kw. z ośmioma oknami, a obok komnata mniejsza. W zachowanych piwnicach są dwie duże sale. Całość zwieńczona jest ozdobną attyką ze sgraffitami (wzory w kolorowym tynku). 
“Skansen Wsi Pogórzańskiej” w Szymbarku jest oddziałem Muzeum Dworu Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach.
Na obszarze o powierzchni ok. 2 ha znajduje się 15 obiektów. W jego sąsiedztwie usytuowany jest dworek mieszczański przeniesiony z Gorlic, na miejsce już nie istniejącego, osiemnastowiecznego dworku szlacheckiego. Naprzeciwko dworku wznosi się szesnastowieczny dwór obronny- dawna siedziba rodu Gładyszów.Wszystkie niemal obiekty są oryginalne, zostały rozebrane w macierzystej wsi, przeniesione do Skansenu, tu zakonserwowane i zmontowane. Jedynie w dwóch przypadkach wykonano rekonstrukcję – krzyża przydrożnego oraz pieca garncarskiego.
Skansen został otwarty dla zwiedzających 19.09.1987 roku. Znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej i Szlaku Techniki Małopolski. Placówka muzealna swój niepowtarzalny charakter zawdzięcza wieloletnim kustoszom – pani Wandzie Kłapkowskiej oraz późniejszemu kierownikowi – mgr Annie Bąk. 
W 2010 roku minęła setna rocznica urodzin prof. R. Reinfussa (1910-1998) – wybitnego etnografa i badacza sztuki ludowej, naukowca obejmującego swoimi pionierskimi badaniami góralszczyznę karpacką, a zwłaszcza Łemkowszczyznę. Profesor Reinfuss swoją młodość spędził na terenie Małopolski, także w Gorlicach (skąd pochodziła jego matka). Budując podwaliny powojennej polskiej etnografii, powadził szeroką działalność w zakresie muzeoznawstwa, w tym także skanseologicznego. Odznaczony Krzyżem Oficerskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, otrzymał również Odznakę Zasłużony Działacz Kultury oraz Złotą Odznakę “Za opiekę nad zabytkami”.
Dnia 27 maja 2010 roku, aby uczcić niezwykłe dokonania i całokształt działalności Profesora w dziedzinie ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, odbyło się uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika (ławeczki) prof. Romana Rainfussa w Oddziale Budownictwa Ludowego w Szymbarku. Skansenowi nadano imię Profesora, odbyła się także konferencja na temat Jego osiągnięć naukowych. Zmieniono nazwę placówki na „Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa” w Szymbarku.
Prywatne Muzeum Przemysłu Naftowego Etnografii w Libuszy stanowi przedsięwzięcie Anny i Tadeusza Pabisów, byłych pracowników przemysłu naftowego.
Muzeum powstało w 1977 roku. Na jego ekspozycję składają się dwa działy:
przemysłu naftowego, zawierający eksponaty związane z górnictwem i przetwórstwem ropy natfowej na tym terenie. Wśród eksponatów znajdują się m.in. destylarnia nafty z 1856 roku, kuźnia kopalniana z połowy XIX wieku, modele szybów z lat 1852-1939, ceramiczne galony na naftę, liczne dokumenty, mapy, narzędzia i przyrządy wiertnicznie a także mundury. Ekspozycję dopełnia zbiór około 500 biogramów górników i nafciarzy,
etnografii, w którym prezentowane są dawne meble, stroje, przedmioty codziennego użytku, narzędzia rolnicze, zabytki techniki (patefon, radioodbiorniki, maszyny do szycia), obrazy oraz inne pamiątki.
Biecz – było miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. Do połowy XVI wieku było jednym z największych w Polsce. Przeżyło rozkwit w XIV i XV wieku dzięki posiadaniu statusu miasta królewskiego, zaś od XVII w. zaczęło podupadać. Współcześnie jest niewielkim, turystycznym miasteczkiem o malowniczym położeniu oraz z licznymi zabytkami.
W centrum rynku znajduje się ratusz z wieżą ratuszową wysoką na 53 m, w którym mieści się Urząd Miasta i Gminy Biecz.
Wokół placu znajdują się liczne kamienice. Domy miały niegdyś podcienia, które jednak do dzisiejszych czasów się nie zachowały. Najczęściej są one dwupiętrowe, na parterze znajdują się sklepy, a na piętrze prywatne mieszkania. W kamienicy nr 20 na południu rynku znajduje się biblioteka, w której dawnej mieściła się synagoga. W kamienicy nr 2 znajdującej się w południowo-zachodniej części rynku mieści się Dom Zbója Becza.
Dom z basztą to m.in. muzeum aptekarstwa na Podkarpaciu. Ekspozycja poświęcona jest historii aptekarstwa i aptek ze szczególnym uwzględnieniem Biecza. Pokazane są dawne piwnice aptekarskie z wyposażeniem, laboratorium, wnętrze apteki z XIX w. oraz surowce do sporządzania leków, naczynia i sprzęty używane w aptekarstwie XVI – XX w. Ekspozycje uzupełniają portrety bieckich aptekarzy, dyplomy, starodruki o treści medycznej, księgozbiór aptekarskiej rodziny Fusków z Biecza.
Znajdują się tam również eksponaty z przeszłości muzycznej Biecza i regionu. Wystawa dawnych i nowszych instrumentów muzycznych z XVIII – XX w. używanych i wykonanych w Bieczu i regionie. Podzielona na dwa działy; instrumenty ludowe i dworskie.
Salon mieszczański z XIX wieku, mundury i ubiory mieszczańskie oraz malarstwo historyczne. Rzeźba warsztatowa snycerzy bieckich z gotyku, renesansu i baroku. Malarstwo religijne XVI-XVII w. oraz portrety XVI-XVIII w. – to prezentacja kultury mieszczańskiej XIX – XX w.
Baszta rajcowska – rzemiosło Biecza i regionu na przestrzeni wieków. Na pięciu poziomach baszty eksponowane jest dawne rzemiosło z którego słynął Biecz. Eksponowane są warsztaty rzemieślnicze, narzędzia, wyroby i dokumenty rzemieślnicze różnych rzemiosł.
Baszta kowalska – z przeszłości harcerstwa w Bieczu. Dzieje bieckiego harcerstwa od roku 1911 do czasów współczesnych.
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej – późnogotycki kościół parafialny, znajdujący się wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski i Podkarpacia na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Kościół jest jednym z najcenniejszych zabytków Pogórza Ciężkowickiego.
Jest budowlą jednonawową, konstrukcji zrębowej z drewna jodłowego, z wieżą od zachodu z 1596 roku konstrukcji słupowo-ramowej (najstarsza znana drewniana wieża przykościelna), w latach 1602-1608 świątynię wzbogacono o wieżyczkę na sygnaturkę. Znajdują się w nim wyjątkowo cenne malowidła z XVI-XVII w. oraz gotyckie rzeźby z XIV wieku m.in. pozostałość ołtarza Czterech Świętych Dziewic. W latach 1641-1650 świątynię gruntownie przekształcono: powstała kaplica pw. Aniołów Stróżów, przebudowano chór muzyczny, powiększono otwory okienne, wykonano nową polichromię.
Wnętrze świątyni nakryte jest stropami płaskimi. W nawie, kaplicy i zakrystii znajdują się nadwieszone nad tymi pomieszczeniami chóry muzyczne.
Pod względem wartości historyczno-artystycznej kościół w Binarowej należy do najcenniejszych i najlepiej wyposażonych budowli tego typu zachowanych w Europie Środkowej. 
Cerkiew Opieki Matki Bożej w Owczarach – cerkiew greckokatolicka, obecnie współużytkowana przez parafie rzymsko- i greckokatolicką. Jedna z najstarszych cerkwi łemkowskich.
W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie.
Cerkiew reprezentuje typ łemkowski, jest trójdzielna, z wieżą o konstrukcji słupowo-ramowej ponad przedsionkiem. Prezbiterium i nawa, po przebudowach, są równej szerokości. Kryte gontem dachy nad trzema częściami świątyni wieńczą hełmy z pseudolatarniami i krzyżami. Pierwotnie prostokątne okna znajdowały się jedynie w południowej ścianie cerkwi, gdyż część północną utożsamiano z siłami diabelskimi. Ze względu na konieczność ochrony przed wilgocią cerkiew wzniesiono na fundamencie z wykarczowanych pni drzewnych.
We wnętrzu znajduje się osiemnastowieczny ikonostas malowany na niebiesko, czerwono i złoto, dekorowany ażurowymi kolumnami z motywem liści winorośli. Ikony w ikonostasie wykonał artysta Jan Medycki, tworzący wizerunki świętych zarówno dla cerkwi, jak i dla kościołów, stąd znajdujące się w cerkwi w Owczarach ikony pozostają pod wyraźnym wpływem barokowej sztuki zachodniej, poza wizerunkami Matki Bożej i Chrystusa. Kilka wizerunków napisał natomiast anonimowy malarz wiejski. Poza ikonostasem cerkiew posiada również boczne ołtarze św. Mikołaja, Matki Bożej oraz Chrystusa. Ikona w tym ostatnim pochodzi z 1664 i pierwotnie znajdowała się w starszym ikonostasie w tej samej świątyni. 
Zakończenie dnia pierwszego w Ośrodku Sanatoryjno – Leczniczym w Wapiennem.
Dzień drugi (14.09.2014).
Dębowiec – miejscowość położona na malowniczej części Pogórza Jasielskiego, na Podkarpaciu, w odległości 8 km na południe od Jasła, na terenie diecezji rzeszowskiej. Dzieje Dębowca sięgają XIII wieku. Osadę lokował na prawie miejskim król Kazimierz Wielki w 1349 roku.
Sanktuarium Matki Bożej Saletyńskiej w Dębowcu – zwane polskim La Salette. Założyli je Misjonarze Saletyni – zgromadzenie utworzone w 1852 r., rok po ogłoszeniu dekretu o prawdziwości objawienia w La Salette.
Historia sanktuarium dębowieckiego w porównaniu z wieloma innymi sanktuariami w Polsce czy na świecie jest stosunkowo krótka. W 1910 r. w Dębowcu koło Jasła wystawiono na sprzedaż część majątku byłego ministra austriackiego, hrabiego Floriana Ziemiałkowskiego. Saletyni kupili tę ziemię i jeszcze w tym samym roku przystąpili do budowy klasztoru, według projektu architekta diecezjalnego z Przemyśla, inż. Stanisława Majerskiego.
Obecnie w Dębowcu stoi nowy kościół Matki Bożej Saletyńskiej, poświęcony w 1966 r. oraz kaplica Matki Bożej z La Salette z 1960 r. Poprzedni kościół i kaplica zostały bowiem zniszczone podczas wojny. Przedwojenna jest natomiast Kalwaria Saletyńska, zbudowana w 1929 r. Została tylko przeniesiona na nowe miejsce. Na Kalwarii znajdują się figury przedstawiające trzy fazy objawienia w La Salette, sprowadzone z Lyonu (Francja). 14 scen Męki Pana Jezusa (również wykonanych w Lyonie) w formie płaskorzeźby umieszczono na krzyżach ustawionych wzdłuż drogi krzyżowej. W 1983 r. wykonano kapliczki różańcowe wokół placu sanktuaryjnego.
Szczególnym kultem wiernych cieszy się figura Matki Bożej Płaczącej, w bocznej kaplicy sanktuaryjnej. Dębowiecka figura jest rzeźbą o wysokości 130 cm, kopią figury z La Salette. Przedstawia Matkę Bożą Saletyńską siedzącą na kamiennym głazie, z twarzą ukrytą w dłoniach i pochyloną do przodu. Została wykonana z drewna lipowego w 1959 r. i pokryta polichromią w Krakowie w 1960 r. Rzeźbę wykonał rzeźbiarz Edward Koś, według modelu prof. Franciszka Kalfasa z Krakowa. W roku koronacji 1996 figura przeszła gruntowną konserwację, której dokonał Przemysław Ćwiertnia z Krakowa. Złotą koronę dla Matki Bożej Saletyńskiej wykonał Lech Dziewulski z Krakowa. 15 września 1996 r. odbyła się bowiem uroczystość koronacji papieskiej łaskami słynącej Figury Matki Bożej Płaczącej, dokonana przez nuncjusza apostolskiego, ks. abp. Józefa Kowalczyka. 
Z kultem pątniczym związane były od początku dziejów dębowieckiego sanktuarium praktyki wotywne. Do praktyk wotywnych należy tzw. ofiara. Polega ona na obchodzeniu na kolanach ołtarza z figurą Matki Bożej Płaczącej i jest połączona z prywatnym ofiarowaniem się Maryi. Świadectwem kultu są także dary wotywne składane przez pielgrzymów: błagalne lub dziękczynne. Najczęstszym wyrazem podziękowania za otrzymane łaski są wota – symboliczne dary w postaci srebrnych i metalowych serduszek oraz inne wartościowe przedmioty.
Kamianna – wieś położona 17 km. na północ od Krynicy – Zdroju. Przepowiednia, mówiąca o obfitości miodu na tej ziemi, miała również znaczenie w historii Kamiannej. W 1972 roku odbył się I Sądecki Dzień Pszczelarza, wtedy zaistniała koncepcja budowy Domu Pszczelarza, który wybudowano w latch 1979 – 1983 przy pełnym zaangażowaniu mieszkańców wioski i pszczelarzy polskich. W nim właśnie krzyżują się drogi pszczelarzy z całego świata.
Tradycja nawiązuje do pasieki “BARĆ”, która znajduje się w centrum wioski, nieopodal Kościółka i Domu Pszczelarza. W pasiece znajduje się skansen, dział produkcji pasiecznej, dział farmacji, dział dydaktyczny i sklep przypasieczny z pełnym asortymentem własnych miodów, produktów i przetworów.
Galeria św. Ambrożego – patrona pszczelarzy od Józefa Różańskiego, który od 1978 roku zbierał wizerunki św. Ambrożego. Są wśród nich m.in. obrazy malowane na szkle, pastele, figury oraz figurki wykonane z drewna, kamienia, soli czy gliny. Ich twórcami byli artyści profesjonalni, ludowi oraz amatorzy, a także dzieci i młodzież.
Kamianna, kościół Nawiedzenia NMP – dawna cerkiew prawosławna św. Paraskewy.
Cerkiew zbudowana została w 1930 r. dla prawosławnych mieszkańców wsi. Od 1947 r. użytkowana jako filialny kościół rzymskokatolickiej parafii w Bereście. W 1981 r. erygowano w Kamiannej parafię rzymskokatolicką, którą jednak nadal obsługuje ksiądz z Berestu. W Kamiannej istniała też cerkiew greckokatolicka, również p.w. św. Paraskewy z 1805 r., która została przeniesiona w 1949 r. do Bukowca na Pogórzu Rożnowskim, gdzie pełni funkcję świątyni rzymskokatolickiej.
Cerkiew drewniana, wzniesiona w konstrukcji zrębowej, oszalowana. Zbudowana na planie krzyża greckiego, złożona z nawy poprzedzonej niewielkim przedsionkiem, węższego prezbiterium z zakrystią oraz dwóch symetrycznych kaplic bocznych w formie transeptu. Świątynia nakryta jest dachami dwuspadowymi. Po środku nad skrzyżowaniem wznosi się cebulasta kopuła z latarnią na ośmiobocznym tamburze, zaś cztery mniejsze cebulaste wieżyczki nad pozostałymi częściami kościoła. Wnętrza nakryte są pozornymi sklepieniami i stropami.
Ołtarz główny oraz dwa boczne wykonał w 1960 r. miejscowy artysta Józef Stefaniak. W ołtarzu głównym mieści się obraz Nawiedzenia NMP, zaś w ołtarzach bocznych rzeźby Chrystusa Frasobliwego i św. Józefa, wykonane również przez Józefa Stefaniaka. Na ścianie zawieszony jest obraz św. Ambrożego, patrona pszczelarzy, trzymającego w rękach ul.
Dzwonnica jest drewniana, wolnostojąca, wzniesiona w 1963 r.
W świątyni i na dzwonnicy zawieszone są trzy dzwony, wszystkie wykonane w 1982 r. w Odlewni dzwonów Felczyńskich w Przemyślu: 1. Maryja Królowa Polski; 2. Filip Nereusz; 3. Jan Paweł II. 
Tylicka Golgota
Golgota położona na wzniesieniu za nowym kościołem parafialnym Tylicza stanowi jedną z największych atrakcji turystyki nie tylko pielgrzymkowej w okolicy Tylicza i Krynicy Zdrój. Znajdują się tam dróżki różańcowe – kapliczki połączone „dziesiątkami” różańcowymi. Nad dróżkami króluje budowla Golgoty przypominająca swym kształtem obraz wieży Babel.
Na wzgórzu, wzdłuż ścieżek umieszczono tablice z cytatami oraz mądrościami ludowymi oraz pomniki m.in. Jana Pawła II, Kardynała Wyszyńskiego, ks. Jerzego Popiełuszki, biskupa Piotra Tylickiego, czy króla Kazimierza Wielkiego.
Kościół parafialny to jeden z głównych zabytków Tylicza. Znajduje się na szlaku architektury drewnianej w regionie Krynicko – Gorlickim. Powstał w 1612 roku z inicjatywy biskupa Piotra Tylickiewgo.
Kościół ma konstrukcję zrębową. Ściany oszalowane są poziomo. We wnętrzu świątyni znajdują się 3 rokokowe ołtarze. W głównym umieszczono obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwanej Tylicką. Wizerunek pochodzi z przełomu XVI i XVII wieku. W pozostałych ołtarzach można podziwiać obrazy Św. Anny Samotrzeć z XVII wieku i Veraiconem z XVIII wieku. Wkład w wizerunek kościoła miał również Czesław Lenczowski, który namalował kilka obrazów. Prawdopodobnie pochodzą z roku 1950. W kościele znajduje się również późnobarokowa ambona, chrzcielnica, XVIII – wieczne organy oraz rokokowy krucyfiks na belce tęczowej.
W świątyni można zobaczyć liczne obrazy, feretrony oraz pochodzące z różnych lat rzeźby. Stropy i ściany kościoła ozdobione są polichromią wykonaną w 1960 r. przez Kazimierza Morwaya i Kazimierza Puchałę.
Kościół pw. Imienia Maryi znajduje się tuż obok zabytkowego drewnianego kościółka w Tyliczu. Architektura świątyni nawiązuje stylem do drewnianych kościołów i cerkwi z tego regionu z tą jednak różnicą, że wykonany jest w całości z cegły oraz kamienia. W sąsiedztwie kościoła rośnie lipa – niezwykły pomnik przyrody mający już około 350 lat!
Krynica Zdrój – to ostatni przystanek wycieczki. Miejscowość została założona w 1547 roku przez Danka z Miastka (obecnie Tylicz) jako Krzenycze. Od początku istnienia do pierwszego rozbioru wchodziła w skład tzw. Kresu Muszyńskiego należącego do biskupów krakowskich. W 1783 r. Krynicę wraz z całymi dobrami muszyńskimi przejął skarb austriacki.
W 1793 r. austriacki komisarz rządowy z pobliskiego Nowego Sącza Franciszek Stix von Saunbergen zakupił tu ziemię ze źródłem wody mineralnej z myślą o założeniu zdrojowiska. Powstały pierwsze domy zdrojowe, ale gwałtowny rozwój nastąpił dopiero po 1856 roku dzięki działalności prof. Józefa Dietla. W roku 1877 kuracjuszy przyjmowało 11 domów uzdrowiskowych oraz w 64 domach prywatnych, w tym samym okresie powstała Komisja Zdrojowa. U schyłku stulecia Krynickie Zdroje odwiedzało blisko 6000 kuracjuszy rocznie. Dalszy prężny rozwój uzdrowiska przypadł na pierwsze lata XX wielu, powstały nowe wille i pensjonaty.
W tym też okresie odkrył i przebadał prof. Rudolf Zuber – Perłę uzdrowisk europejskich wodę leczniczą Zuber – najsilniejszą wodę leczniczą w Europie. W roku 1911 doprowadzona została linia kolejowa co spowodowało napływ nowych kuracjuszy, w tym samym roku Krynica uzyskała prawa miejskie.
W rok przed wybuchem II wojny światowej Krynicę odwiedzało rocznie 38000 osób. W styczniu 1937 r. w Krynicy bawiła w podróży poślubnej przyszła królowa Holandii, księżniczka Juliana wraz z mężem księciem Bernardem. W okresie od stycznia 1944 do lutego 1945 Krynica była siedzibą ordynariusza apostolskiego Łemkowszczyzny Ołeksandera Małynowśkiego.
Pod okupacją Krynica znajdowała się do 18 stycznia 1945 roku. Wycofujący się Niemcy zabrali praktycznie wszystkie urządzenia, a wkraczające wojska Armii Czerwonej doszczętnie zdewastowały, co pozostało. Krynica z wojny odrodziła się dopiero pod koniec lat pięćdziesiątych.
Więcej zdjęć tutaj.
Oprac., na podstawie relacji KGW z Witkowic, Kamilla Frysztacka
Zdjęcia: KGW Witkowice