Rozpoczęliśmy Wielki Post
Dziś rozpoczęliśmy okres Wielkiego Postu. Podczas Mszy św. miał miejsce obrzęd posypania głów popiołem. Popiół przypomina, że wszystko, co ziemskie, powstało z prochu ziemi i znów w proch się obróci. Ten rozpad jest skutkiem grzechu. Jednak kapłan posypując głowy wiernych popiołem, czyni nad nimi znak krzyża, który oznacza oczyszczenie i zmartwychwstanie. Wielki Post ma więc przygotować nasze serca na owocne przeżycie radosnych Świąt Zmartwychwstania Pańskiego.
Po Mszy św. można było zabrać popiół tym, którzy nie mogli uczestniczyć w dzisiejszym nabożeństwie.
„Stajemy dziś przed ołtarzem, by na nasze głowy przyjąć popiół. Jakże to wymowny znak. Popiół. Takie ‘niby nic’. A my chylimy dziś głowy, by tym popiołem zostały posypane. Jednocześnie usłyszymy z ust kapłana dobrze nam znane słowa; ‘pamiętaj człowieku, że jesteś prochem i w proch się obrócisz’. Słowa, które przypominają nam skąd zostaliśmy wzięci i dokąd zdążamy. Mają też przypominać nam, że to wszystko, co niesie ze sobą ten świat jest prochem, jest marnością. A my? My jesteśmy przez Boga przeznaczeni do wyższych rzeczy. Nie tylko błoto ziemi i złożenie trumny do grobu są naszym udziałem, naszym źródłem i celem. To nasz Stwórca dał nam tchnienie życia. To nasz najlepszy Ojciec czuwa nad każdym przeżytym przez nas dniem. To Bóg jest Panem naszej śmierci, po której chce każdemu z nas dać życie wieczne w chwale nieba. Tam jest nasze miejsce. Właśnie – jak powiedział Jezus – w domu Ojca. Bo On nam tam u siebie przygotował mieszkania. Bóg nie chce mieć w Niebie pustostanów. My mamy to Niebo zaludnić. ‘Pamiętaj człowieku, że jesteś prochem i w proch się obrócisz’. Pamiętaj człowieku, że twoje ciało jest kruche i znikome. Pamiętaj jednak, że posiadasz nieśmiertelną duszę i masz obowiązek troszczyć się o nią.” – fragment dzisiejszej homilii ks. Stanisława Lipowskiego.
Tradycja Środy Popielcowej powstawała stopniowo, wraz z rozwojem okresu Wielkiego Postu, który kształtował się z związku ze świętami paschalnymi. Jak zauważają historycy liturgii, pierwotnie Wielki Post obejmował dzień Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty, a więc trwał niecałe dwa dni przed zmartwychwstaniem Pańskim. Służył, tym samym, za bezpośrednie przygotowanie duchowe i fizyczne do Świąt Paschalnych. W III wieku zaczęto już w ramach postu obchodzić cały tydzień. Na początku IV wieku znany był już post czterdziestodniowy, na wzór poszczącego Jezusa na pustyni. Na Wschodzie obchodzono go przez osiem tygodni, wykluczając soboty i niedziele. Od VI wieku w Rzymie rozpoczynano post sześć tygodni przed Wielkanocą, dołączając do niego cztery brakujące dni, odliczone przez niedziele, które mając charakter świąteczny, nie podpadały pod post. To właśnie wtedy wyznaczono środę, przesuwając ją z niedzieli, jako początek Wielkiego Postu. W 1091 r., idąc za postanowieniami synodu w Benewencie, przyjął się zwyczaj posypywania głów popiołem w środę rozpoczynającą Wielki Post, upowszechniony następnie w całym Kościele przez papieża Urbana II w 1099. Od tej pory nazywa się ją oficjalnie Środą Popielcową lub Popielcem. Została ona ostatecznie uprawomocniona w 1570 roku, po reformie liturgicznej Soboru Trydenckiego.
Obrzęd posypywania głowy popiołem na przypominać człowiekowi, że jego życie jest kruche i ograniczone. Ma też uzmysławiać wszystkim wiernym, że całą swą ufność należy pokładać tylko w Bogu.
Popiół do posypywania głów otrzymuje się poprzez palenie palm święconych w trakcie Niedzieli Palmowej. Palmy te są palone w Wielką Sobotę, a popiół z nich jest używany w następnym roku, kiedy w środę popielcową ksiądz znaczy nim głowy wiernych. Dawniej popiół pochodził również ze starych cmentarnych krzyży. Co więcej, niegdyś popiół miał też inne znaczenie – ten, który był otrzymywany z drewna dębowego często wykorzystywano jako lekarstwo.
Posypując głowy popiołem kapłan wypowiada formułę: “Prochem jesteś i w proch się obrócisz” – pochodzi ona ze Starego Testamentu – są to słowa, które Bóg skierował do człowieka, kiedy ten dopuścił się grzechu pierworodnego. Druga formuła: “Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”, zaczerpnięta została z Ewangelii wg św. Marka – to pierwsze słowa Pana Jezusa, którymi rozpoczął swoją publiczną działalność, kiedy po 40-dniowym poście na pustyni przybył do Galilei. Obie formuły to teksty biblijne. Jezus zawarł w nich cały sens swojego przyjścia do ludzi. Przyjęło się uważać, że pierwsza formuła pokazuje znikomość ludzkiego życia i nieuchronność śmierci. Ale, że człowiek został ukształtowany z prochu ziemi, a równocześnie “na obraz i podobieństwo Boga”, formułę tą można zrozumieć też jako zachętę, aby odnowić obraz Boga, powrócić do tej pierwotnej sytuacji, w której sam Bóg wziął proch w swoje ręce i ukształtował nas. Obie te formuły mają wspólny mianownik, którym jest nadzieja i zaufanie do Boga.
Autor: Kamilla Frysztacka